ARACI KURULUŞLARIN TÜREV ARAÇLARIN ALIM SATIMINA ARACILIK FAALİYETLERİNDE DÜZENLEYECEKLERİ BELGELER VE KAYIT DÜZENİ HAKKINDA TEBLİĞ
 
(Seri: V, No: 51)
 
(27/8/2001 tarihli ve 24506 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanmıştır.)
 
Tebliğ değişikliklerine ilişkin liste:

1- (2/8/2007 tarihli ve 26601 sayılı Resmi Gazete’de; Seri: V, No: 95 sayılı Tebliğ yayımlanmıştır.)
2- (2/12/2008 tarih ve 27072 sayılı Resmi Gazete’de; Seri: V, No: 108 sayılı Tebliğ yayımlanmıştır.)

 

BİRİNCİ BÖLÜM
Amaç, Kapsam, Dayanak ve Tanımlar
 
Amaç
Madde 1 –  Bu Tebliğin amacı, aracı kuruluşların türev araçların alım-satımına aracılık faaliyetlerinde düzenleyecekleri belgeler ile muhasebe işlemlerinde uyacakları esasları belirlemektir.
 
Kapsam
Madde 2 –  Bu Tebliğ, aracı kuruluşların türev araçlara ilişkin işlemlerini defter ve kayıtlarında izlemesine ve ilgili belgeleri düzenlemesine ilişkin usul ve esasları kapsar.
 
Dayanak
Madde 3 – Bu Tebliğ, 28/7/1981 tarihli ve 2499 sayılı Sermaye Piyasası Kanununun değişik 22 nci maddesinin birinci fıkrasının (e) ve (f) bentlerine dayanılarak hazırlanmıştır.
 
Tanımlar
Madde 4 – Bu Tebliğde geçen;

Kurul: Sermaye Piyasası Kurulunu,
Kanun: Sermaye Piyasası Kanununu,
Yönetmelik: 23/2/2001 tarihli ve 24327 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan Vadeli İşlemler ve Opsiyon Borsalarının Kuruluş ve Çalışma Esasları Hakkında Yönetmeliği,
Borsa: Yönetmelik uyarınca kurulmuş olan borsalar ile vadeli işlem ve opsiyon sözleşmelerinin işlem gördüğü borsalar ile teşkilatlanmış diğer piyasaları,
Aracı Kuruluş: Vadeli işlem ve opsiyon piyasalarında faaliyet göstermek üzere Kuruldan izin almış olan kurumları,
Vadeli İşlem Sözleşmesi:  Belirli bir vadede, önceden belirlenen fiyattan standart miktar ve nitelikte sermaye piyasası aracını, ticari malı, kıymetli madeni, dövizi veya endeksi alma veya satma hak ve yükümlülüğünü veren ve sözleşmenin yapılması esnasında söz konusu varlıkların taraflar arasında değişimine neden olmayan, vade sonunda da sözleşmeye konu varlıkların taraflar arasında değişimini, fiziki teslimatın zorunlu olduğu durumlar hariç, zorlamayan sözleşmelerden vadeli işlem borsalarında veya teşkilatlanmış diğer piyasalarda işlem görenlerini,
Opsiyon Sözleşmesi : Belirli bir vadede veya belirli bir vadeye kadar, önceden belirlenen fiyattan standart miktar ve nitelikte sermaye piyasası aracını, ticari malı, kıymetli madeni, dövizi veya endeksi lehdara alma (alım opsiyonu) veya satma (satım opsiyonu) hakkı veren, keşidecisini bu yükümlülük altına sokan sözleşmelerden vadeli işlem borsalarında veya teşkilatlanmış diğer piyasalarda işlem görenlerini,

Türev Araçlar: Bu Tebliğde tanımlanan vadeli işlem ve opsiyon sözleşmelerini,
Kullanım Fiyatı: Yönetmelikte tanımlanan kullanım fiyatını,
Uzlaşma Fiyatı: Yönetmelikte tanımlanan uzlaşma fiyatını,

ifade eder.
 
İKİNCİ BÖLÜM
İşlemlerin Yapılmasına İlişkin Esaslar
 
Emirlerin alınması ve emir formu
Madde 5 –  Aracı kuruluş, müşterilerinden vadeli işlemler ve opsiyon borsalarında gerçekleştirmek üzere herhangi bir emir aldığında, bir "emir formu" düzenlemekle yükümlüdür.

Emirlerin yazılı olarak alınması halinde emir formunda müşterinin imzasının bulunması zorunludur. Müşterilerden telefon veya benzeri iletişim araçları ile veya sözlü olarak verilmiş emirlerin, alındıkları anda müşteri imzası aranmaksızın yazılı hale getirilmesi zorunludur. Emir formunda, emrin alındığı tarih ile saat ve dakika olarak zamanı gösteren bir ibarenin damga olarak veya bilgisayar marifetiyle basılması şarttır.

Emir formunda en az aşağıdaki bilgilerin bulunması şarttır:

a)    Sıra numarası,
b)    Kısa ya da uzun pozisyon olduğu,
c)    Sözleşmenin tipi (vadeli işlem sözleşmesi veya opsiyon sözleşmesi olduğu),
d)    Opsiyon sözleşmesi ise alım ya da satım opsiyonu olduğu,
e)    Ters işlem (T) veya yeni bir pozisyon açmak (YP) istendiği,
f)     Sözleşme adedi,
g)    Sözleşmenin tanımı,
h)    Fiyat ve emir türü,
i)     Emrin geçerlilik süresi,
j)     Emrin verildiği seans,
k)    Hesap tipi (müşteri, global hesap vs.),
l)     Müşteri hesap numarası,
m)   Tarih ve zaman,
n)    Müşterinin ad-soyadı ya da unvanı ile imzası,
o)    Emri alan aracı kuruluş görevlisinin adı, soyadı ve imzası,
p)    İşlem yapılacak borsa, pazar ve takas kurumu,
r)     İşlem yapılacak para birimi (Türk lirası, ABD doları ve diğer).

 

Emir formu, müteselsil sıra numarası ile yukarıdaki bilgileri taşıması şartıyla serbestçe düzenlenir. Emir formu en az iki nüsha olarak düzenlenir, bir nüshası emri veren müşteriye verilir. Diğer nüshası, gerçekleşen işlemlerin muhasebede izlenmesine esas teşkil etmek üzere ilgili muhasebe kaydını içeren fişle birlikte saklanır. Herhangi bir nedenle sıra numarasının atlanması üzerine kullanılmayan emir formları iptal edilerek saklanır.

Telefonla emir alınması halinde müşterinin imzası emir formunda bulunmadığı durumlarda, telefonla alınan emirlere ilişkin bu Tebliğde belirtilen özel hükümlere uyulur.
 
Telefonla alınan emirlere ilişkin özel hükümler
Madde 6 – Telefonla alınan emirlerde konuşmaların aracı kuruluş tarafından uygun cihazlarla kaydedilmesi ve en az 6 ay saklanması şarttır.

Müşterinin veya yetkili kıldığı kişilerin imzasını taşımayan emirler ile ilgili çıkan ihtilafların hallinde, bu cihazlardaki kayıtlar ve ilgili diğer belgeler Kurul ve borsa tarafından dikkate alınır.

Müşterinin veya yetkili kıldığı kişilerin imzasının bulunmadığı emirler üzerine müşteri ile aracı kuruluş arasında çıkan ihtilaflarda, ihtilaf tarihinden sonraki 3 ay içinde ilgili aracı kuruluşa ve borsaya bildirilmesi şartıyla, aksini kanıtlayan önemli bir bilgi ve belge bulunmadıkça ve ikinci fıkradaki hükümler saklı kalmak kaydıyla müşterinin iddiasının geçerli olduğu Kurulca kabul edilir.
 
Emirlerin borsaya iletilmesi ve emir takip formu
Madde 7 – Emirler borsaya "zaman önceliği" gözetilerek iletilir. Belirli bir işlem tarihi veya fiyatı için koşul taşımayan emirler, diğer emirlere kıyasla daha önceliklidir. Zaman önceliği ve koşullar açısından eşitliğin söz konusu olduğu emirler arasında, müşteri emirleri, aracı kuruluşun kendi portföyü için verdiği emirlerden önce borsaya iletilir.

Gerek müşteriler gerekse portföy için verilen emirler, aracı kuruluşta tutulan "Türev Piyasalar Emir Takip Formu"na alınış sırasına göre kaydedilir. Bu formda verilen sıra numarası emrin alınması sırasında müşteriye bildirilir. Türev Piyasalar Emir Takip Formu, Ek/1 de yer alan örneğe uygun olarak hazırlanır.

Aracı kuruluşlarda her emir kabul edilen yerde bir tane Türev Piyasalar Emir Takip Formu tutulur. Emirler alındıkları yerden borsaya doğrudan iletilebilirler. Bu şekilde Türev Piyasalar Emir Takip Formu tutulan yerin diğer Türev Piyasalar Emir Takip Formu tutulan yerden fiziken bağımsız olması şarttır. Alındıkları yerden borsaya iletilmeyen emirler, borsaya iletilecek yerde tutulan Türev Piyasalar Emir Takip Formuna işlenmek üzere bildirilir.

Gerçekleşen işlemler Türev Piyasalar Emir Takip Formundaki ilgili bölüme işlenir. Söz konusu formdaki bilgiler, sıralama işlemine imkan verecek şekilde bilgisayar ortamına aktarılır. Geçerlilik süresi bir günden uzun olan emirlerden verildiği gün gerçekleşmeyenler, izleyen günlerde Türev Piyasalar Emir Takip Formuna kaydedilir.
 
İşlemlerin gerçekleşmesi ve işlem dağıtım listesi
Madde 8 – Gerçekleşen işlemler müşteriye en geç gün sonunda bildirilir. Aynı gün, alınan ve satılan sözleşmenin cins, miktar, fiyat veya primi ile müşteriye tahakkuk ettirilen komisyon ve gider karşılıklarını gösterecek şekilde düzenlenecek "Türev Araçlar Alım Satım Teyit Formu" müteselsil numara taşıyacak şekilde düzenlenerek  müşteriye gönderilir. Türev Araçlar Alım Satım Teyit Formunun Ek/2 de yer alan örneğe uygun olarak hazırlanması zorunludur. Faturada bu bilgilerin yer alması halinde söz konusu form düzenlenmeyebilir. Ancak faturanın düzenlenip müşteriye gönderilmesinde bu maddede belirtilen süre şartına uyulur. Müşteri ile yapılacak sözleşmede bu fıkrada belirtilen hükümlerin aksi kararlaştırılamaz.

İşlemlerin gerçekleşmesini takiben, gün sonunda bir örneği Ek/3 te yer alan "Türev Piyasalar İşlem Dağıtım Listesi" düzenlenir. Türev Piyasalar İşlem Dağıtım Listesi, gerçekleşen işlemlerin hangi müşteri için yapıldığını ve işlem fiyatını izlemek amacıyla, her bir borsa ve piyasa için ayrı ayrı, her iş günü sonu itibarıyla düzenlenir. Türev Piyasalar İşlem Dağıtım Listesinde en az; tarih, müşteri ismi, sözleşmenin tanımı, alım veya satım olduğu, işlem miktarı ve fiyatı, işlemin yeni bir pozisyon açmak için yapılıp yapılmadığı, işlemlerin korunma veya spekülatif amaçlı olduğu belirtilir. Bu bilgileri taşıyan bir belgenin takas kurumu veya borsa tarafından düzenlenmesi halinde, aracı kuruluşların Türev Piyasalar İşlem Dağıtım Listesi düzenlemesi zorunlu değildir.
 

Türev Piyasalar İşlem Dağıtım Listesi, belge tarih sırası izleyecek şekilde saklanır; bu listedeki bilgiler, sıralama işlemine imkan verecek şekilde bilgisayar ortamına aktarılır.
 
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
İşlemlerin Muhasebede İzlenmesine Dair Hükümler
 
Sözleşme tutarları
Madde 9 –  Türev araçlar, muhasebe kayıtlarında nazım hesaplarda takas kurumunun rapor etmesine bağlı olarak sözleşme sayısı ya da sözleşmenin nominal değeri esas alınmak suretiyle izlenir.

​

Hesapların isimlendirilmesi
Madde 10 – Bu Tebliğ uyarınca vadeli işlem ve opsiyon sözleşmesini tanımlamak amacıyla açılacak hesaplara ilgili takas kurumu tarafından kullanılan standart isimlerin verilmesi zorunludur. Böyle bir standart tanımlamanın bulunmaması durumunda hesaplara 38 karakter uzunluğunda bir isim verilir. Bu tanımlamada sırasıyla;

a)     Sözleşmeye dayanak teşkil eden varlığın ismi (12 karakter),
b)     Vadeli işlem sözleşmesi için "F", alım opsiyonu taşıyan opsiyon sözleşmesi ise (C), satım opsiyonu taşıyan opsiyon sözleşmesi ise (P),
c)     Ay ve yıl olarak sözleşmenin vadesi (4 karakter),
d)     Opsiyonun kullanım fiyatı (9 karakter),
e)     Amerikan tipi opsiyon için "A", Avrupa tipi opsiyon için "E" harfi (1 karakter),
f)      Sözleşmenin işlem gördüğü borsa ve ilgili takas kurumunu temsil eden kısaltmalara (3 karakter)

yer verilir.
 

Birinci fıkraya göre verilen isimlendirmeden sonra gelmek üzere;

a)    Hesap müşteriye aitse (M), global hesap ise (G); aracı kuruluşun kendi portföyüne aitse (R), piyasa yapıcı bir aracı kuruluşun kendi portföyüne ait ise (Y),
b)    Hesap spekülatif işlemler için açılmışsa (S), korunma amaçlı işlemler için ise (H),
c)     Sözleşmeye konu varlıkların fiziki teslimatı kararlaştırılmış ise (T), aksi takdirde (N),
d)    Uzun pozisyon ise (U), kısa pozisyon ise (K),
e)    Portföy teminatlı sözleşmeler için (O), diğerleri için (I)
f)     Grup teminatlı sözleşmelerde (G), diğerlerinde (B),
g)    Sözleşmenin düzenlendiği yabancı paranın cinsini belirtmek üzere; Türk Lirası için (TL) ABD Doları için (US), Alman Markı için (DM), Fransız Frangı için (FF), İsviçre Frangı için (SF), Japon Yeni için (JY) harfleri, diğer dövizler için uluslararası rumuzları içeren harfler.

 

Rumuzlarının hesap isimlerinde son 8 karakter olarak yukarıda belirtilen sırada yer alması zorunludur. Sözleşmeler için takas kurumu tarafından standart bir ismin kullanılması durumunda da, 31 inci karakterden başlamak üzere bu fıkrada yer alan bilgiler eklenir.

Takas kurumu tarafından isimlendirilen sözleşmelerin ilk 30 karakterinde bilgi bulunmayan alanlar dahil, birinci ve ikinci fıkra uyarınca yapılan isimlendirme çerçevesinde işlenecek bilgi bulunmayan alanlar boş bırakılır.

Aracı kuruluşların muhasebe sistemlerinin ilgili hesapları söz konusu rumuzlar çerçevesinde işleme tabi tutacak şekilde düzenlenmesi zorunludur. Kurul, aracı kuruluşlardan söz konusu rumuzlar yerine belli numaraların kullanılmasını isteyebilir.
 
Muhasebede izlemede işlem tarihi
Madde 11 – Borsalarda alınıp satılan türev araçlar, Tebliğde belirtilen istisnalar hariç, işlemin borsada gerçekleştiği tarih itibarıyla kayıtlara yansıtılır. Ancak aracı kuruluşların muhasebe ve bilgi sağlama sistemlerinin, müşterilerden alınması ve takas kurumuna tevdi edilmesi gereken teminatları ve diğer nakit hareketlerini, alım satım işlemine bağlı olarak takas kurumu nezdinde hak ve yükümlülüklerin tesis edildiği tarih itibarıyla izlemeye imkan verecek şekilde düzenlenmesi zorunludur.
 
Borsada işlem görmeyen sözleşmeler
Madde 12 – Organize bir borsada işlem görme şartı hariç diğer nitelikler itibarıyla vadeli işlem ve opsiyon sözleşmelerine benzeyen sözleşmeler, piyasaya göre değerlemeye ilişkin hükümler saklı kalmak kaydıyla, bu Tebliğdeki hükümler uyarınca aracı kuruluşların muhasebesinde izlenir. Bu sözleşmeler, Kurulun muhasebe standartları çerçevesinde değerlemeye tabi tutulur.
 
Piyasaya göre değerleme ve değerleme zamanı
Madde 13 – Bir borsada işlem gören vadeli işlem ve opsiyon sözleşmeleri, Kurulun "Vadeli İşlem ve Opsiyon Sözleşmelerinin Muhasebesine İlişkin İlke ve Kurallar Hakkında Tebliğ" çerçevesinde piyasaya göre değerlemeye tabi tutulur. Müşterilere yapılan bildirimlerde, müşteri pozisyonları piyasaya göre değerlenmiş haliyle gösterilir. Bu durumu göstermek ve müşterileri uyarmak amacıyla müşteri kar ve zarar raporunda, "Müşterilerin dikkatine: Halen açık olan sözleşmeler nedeniyle ortaya çıkan potansiyel kar veya zarar, piyasa fiyatları dikkate alınarak hesaplanmış olup, piyasa fiyatlarındaki değişmelere bağlı olarak artıp azalabilir. Kesin kar ve zarar, sözleşmenin kapatılmasından sonra belirlenir." ifadesine yer verilir.

Vadeli işlem ve opsiyon sözleşmelerinin piyasaya göre değerlemesinin günlük olarak kayıtlara yansıtılmaması halinde, bu değerleme farkları en geç müşterilere bildirimde bulunulma tarihleri itibarıyla ve her durumda ay sonlarında veya sözleşmelerin kapatılması tarihinde kanuni defterlere toplu olarak işlenir. Bu durumda aracı kuruluşların muhasebe bilgi sistemlerinin müşterilerinin hesap durumlarını izleme ve gerekli teminatları hesaplama ve tahsil etmeyi sağlayacak şekilde düzenlenmesi zorunludur.
 
Vadeli işlem ve opsiyon sözleşmelerinde verilecek teminatların kaydı
Madde 14 – Gerek müşteri için, gerekse portföy için vadeli işlem ve opsiyon sözleşmelerinde açık pozisyon ihdas edilmesi halinde, bu pozisyonlar için ödenmesi gereken teminatlar ile takas kurumlarının teminat tamamlama çağrısı yapması neticesinde ödenmesi gereken teminatlar, 9100 Tevdi Edilecek Türev Piyasa Teminatlarından Borçlular hesabına müşteri bazında sözleşmeler itibarıyla borç, 9600 Tevdi Edilecek Türev Piyasa Teminatlarından Alacaklılar hesabına takas kurumu bazında sözleşmeler itibarıyla alacak kaydedilir. Aynı gün içinde açılıp kapanan veya teminatı gün sonuna kadar yatırılan sözleşmeler için bu kayıtlar yapılmayabilir. Bu muhasebe kayıtları, işlemlerin borsalarda gerçekleştirildiği veya teminat tamamlama çağrısının yapıldığı tarih itibarıyla yapılır. Döviz üzerinden verilecek teminatlar, bu hesaplarda ödenecek yabancı para cinsinden izlenir.

Takas kurumuna tevdi edilecek teminatların müşteriden tahsil edilip takas kurumuna verilmesi veya ters işlemle sözleşmelerin kapatılması halinde, birinci fıkradaki hesaplar ters kayıtla kapatılır.
 
Vadeli işlemlerde kısa ve uzun pozisyon alınması
Madde 15 – Müşterinin vadeli işlem sözleşmesinde uzun pozisyon alması halinde, 8410 Açık Uzun Pozisyon Vadeli İşlem Sözleşmeleri hesabına sözleşmelerin takasını gerçekleştiren kurumlar veya takas üyesi aracı kuruluş bazında vadeli işlem sözleşmeleri itibarıyla borç, 8910 Açık Pozisyon Vadeli İşlem ve Opsiyon Sözleşmelerinden Alacaklılar hesabına müşteriler bazında vadeli işlem sözleşmeleri itibarıyla alacak kaydedilir.

Müşterinin vadeli işlem sözleşmesinde ilk defa kısa pozisyon alması halinde, 8411 Açık Kısa Pozisyon Vadeli İşlem Sözleşmeleri hesabına sözleşmelerin takasını  gerçekleştiren kurumlar veya takas üyesi aracı kuruluş bazında,  vadeli işlem sözleşmeleri itibarıyla borç, 8910 Açık Pozisyon Vadeli İşlem ve Opsiyon Sözleşmelerinden Alacaklılar hesabına müşteri bazında, vadeli işlem sözleşmeleri itibarıyla alacak kaydedilir.

Vadeli işlem sözleşmesinin ters işlemle kapatılması, açık hesaplara ters kayıt düşülmek suretiyle muhasebeleştirilir. Global hesaplar hariç, bir hesapta aynı sözleşme ve aynı vadeye ait açık uzun ve kısa pozisyon aynı anda tutulmaz.

​

Vadeli işlem sözleşmelerinin portföy için alınması, satılması ve ters işlemle kapatılması, ayrı bir alt hesapta izlenmek suretiyle bu maddede belirtilen hükümler çerçevesinde muhasebeleştirilir.
 
Vadeli işlem sözleşmelerinde verilen teminatlar
Madde 16 – Vadeli işlem sözleşmelerinin açılması esnasında takas kurumuna verilmesi gereken teminatlar, 14 üncü maddede belirtilen şekilde muhasebeleştirilir. Teminatların takas kurumuna tevdi edilmesi veya sözleşmelerde ters işlem yapılması halinde, bu hesaplar ters kayıtla kapatılır.

Açık vadeli işlem pozisyonu nedeniyle müşteri için takas kurumuna verilen nakit teminatlar, 1511 Vadeli İşlem ve Opsiyon Sözleşmeleri Takas Merkezleri (Müşteri) hesabının borç kısmında sözleşmelerin takasını gerçekleştiren kurumlar veya takas üyesi aracı kuruluş bazında söz konusu sözleşmeler itibarıyla, 3230 Vadeli İşlem ve Opsiyon Sözleşmelerinden Alacaklılar (Müşteri Teminatları, Primler, Kâr ve Zarar) hesabının alacak kısmında müşteriler bazında sözleşmeler itibarıyla izlenir.

Portföyde yer alan sözleşmeler için verilen nakit teminatlar, 1510 Vadeli İşlem ve Opsiyon Sözleşmeleri Takas Merkezleri (Portföy) hesabında sözleşmelerin takasını gerçekleştiren kurumlar veya takas üyesi aracı kuruluş bazında sözleşmeler itibarıyla izlenir.
 

Vadeli işlem sözleşmeleri nedeniyle teminat mektubu, menkul kıymet dahil gayrinakdi varlıkların portföy için veya müşteriler tarafından teminata verilmesi durumunda, 8440 Türev Piyasa Gayrinakdi Teminatları hesabında, teminatların tevdi  edildiği yer bazında verilen teminatlar itibarıyla borç ve 8940 Türev Piyasa Gayrinakdi Teminatlardan Alacaklılar hesabına müşteriler veya portföy bazında verilen teminatlar itibarıyla alacak verilir.

Vadeli işlemler sözleşmeleri nedeniyle, müşteriler tarafından sözleşmenin düzenlendiği döviz cinsi üzerinden verilen teminatlar, 8390 Türev Araçlar Takas Merkezleri (Yabancı Para) hesabında teminatın tevdi edildiği kuruluş bazında alacak, 8890 Türev Araçlar Teminat, Prim, Kâr ve Zarar (Yabancı Para) hesabında müşteri veya portföy bazında sözleşmeler itibarıyla borç olarak izlenir.
 
Vadeli işlem sözleşmelerinde değerleme farkları
Madde 17 – Vadeli işlem sözleşmelerinde müşteriye ait açık pozisyonların piyasaya göre değerlemeye tabi tutulması sonucunda oluşan değerleme farkları, 1511 Vadeli İşlem ve Opsiyon Sözleşmeleri Takas Merkezleri (Müşteri) hesabıyla sözleşmelerin takasını gerçekleştiren kurumlar veya takas üyesi aracı kuruluş bazında ve sözleşmeler itibarıyla kaydedilerek, 3230 Vadeli İşlem ve Opsiyon Sözleşmelerinden Alacaklılar (Müşteri Teminatları, Primler, Kâr ve Zarar) hesabıyla müşteriler bazında sözleşmeler itibarıyla ilişkilendirilir. Sözleşmelerin vade sonunun gelmesi veya ters işlem sonucu açık pozisyonların kapatılması halinde, bu hesaptaki tutarlar, müşteriler hesabı ile ilişkilendirilir.

Vadeli işlem sözleşmelerinde aracı kuruluşun kendi portföyüne ait açık pozisyonların piyasaya göre değerlemeye tabi tutulması sonucunda oluşan değer artış ve azalışları, 1510 Vadeli İşlem ve Opsiyon Sözleşmeleri Takas Merkezleri (Portföy) hesabıyla sözleşmelerin takasını gerçekleştiren kurumlar veya takas üyesi aracı kuruluş bazında sözleşmeler itibarıyla ve 5370 Türev Piyasa İşlemleri Değerleme Farkları hesabıyla sözleşmeler bazında ilişkilendirilir.
 
Müşteri için opsiyon sözleşmesi alım-satımı
Madde 18 – Müşteri için alım opsiyonu sözleşmesinde uzun pozisyon alınması halinde; 8412 Açık Uzun Pozisyon Alım Opsiyonu Sözleşmeleri hesabına sözleşmelerin takasını gerçekleştiren kurumlar veya takas üyesi aracı kuruluş bazında sözleşmeler

itibarıyla borç, 8910 Açık Pozisyon Vadeli İşlem ve Opsiyon Sözleşmelerinden Alacaklılar hesabına müşteriler bazında sözleşmeler itibarıyla alacak verilir.

Müşteri için alım opsiyonu sözleşmesinde kısa pozisyon alınması halinde; 8413 Açık Kısa Pozisyon Alım Opsiyonu Sözleşmeleri hesabına sözleşmelerin takasını gerçekleştiren kurumlar veya takas üyesi aracı kuruluş bazında sözleşmeler itibarıyla borç, 8910 Açık Pozisyon Vadeli İşlem ve Opsiyon Sözleşmelerinden Alacaklılar hesabına müşteriler bazında sözleşmeler itibarıyla alacak kaydedilir.

Müşteri için satım opsiyonu sözleşmesinde uzun pozisyon alınması halinde; 8414 Açık Uzun Pozisyon Satım Opsiyonu Sözleşmeleri hesabına sözleşmelerin takasını gerçekleştiren kurumlar veya takas üyesi aracı kuruluş bazında sözleşmeler itibarıyla borç, 8910 Açık Pozisyon Vadeli İşlem ve Opsiyon Sözleşmelerinden Alacaklılar hesabına müşteriler bazında sözleşmeler itibarıyla alacak kaydedilir.

Müşteri için satım opsiyonu sözleşmesinde kısa pozisyon alınması halinde; 8415 Açık Kısa Pozisyon Satım Opsiyonu Sözleşmeleri hesabına sözleşmelerin takasını gerçekleştiren kurumlar veya takas üyesi aracı kuruluş bazında sözleşmeler itibarıyla borç, 8910 Açık Pozisyon Vadeli İşlem ve Opsiyon Sözleşmelerinden Alacaklılar hesabına müşteriler bazında sözleşmeler itibarıyla alacak kaydedilir.

Opsiyon sözleşmesinde alınan kısa ya da uzun pozisyonun ters işlemle kapatılması, alım ya da satım opsiyonunun kullanılması veya sözleşmenin ihtiva ettiği opsiyon kullanılmadan kullanım tarihinin geçmesi durumunda; yukarıdaki hesaplar ters kayıtla kapatılır.
 
Portföy için opsiyon sözleşmesi alım-satımı
Madde 19 – Portföy için yapılan opsiyon sözleşmesi işlemleri nazım hesaplarda, ayrı bir alt hesapta izlemek suretiyle 18 inci maddede belirtilen şekilde muhasebeleştirilir.
 
Müşteriler için opsiyon primi, kâr ve zarar
Madde 20 – Müşteriler için opsiyon sözleşmelerinin alım-satımında, opsiyon primleri ile ortaya çıkan kâr-zararın muhasebeleştirilmesinde aşağıdaki esaslara uyulur:

a) Müşteriler için opsiyon sözleşmesinde uzun pozisyon alınması durumunda; müşterinin ödeyeceği primler, 9110 Uzun Pozisyon Opsiyon Primlerinden Borçlular hesabında müşteriler bazında sözleşmeler itibarıyla, 9610 Uzun Pozisyon Opsiyon Primlerinden Alacaklılar hesabında sözleşmelerin takasını gerçekleştiren kurumlar veya takas üyesi aracı kuruluş bazında sözleşmeler itibarıyle izlenir. Opsiyon priminin müşteri tarafından aracı kuruluşa ödenmesi halinde, bu hesaplar ters kayıtla kapatılır. Müşteri ödeme yapmadan aracı kuruluş tarafından takas kuruluşuna ödenen tutarlar, 9610 Uzun Pozisyon Opsiyon Primlerinden Alacaklılar hesabında takas kuruluşunun alacak bakiyesini azaltmak ve aracı kuruluşun alacak bakiyesini artırmak suretiyle izlenir .

Opsiyon sözleşmesinde uzun pozisyon alınması nedeniyle müşteri tarafından aracı kuruluşa opsiyon primlerinin ödenmesi halinde; 3230 Vadeli İşlem ve Opsiyon Sözleşmelerinden Alacaklılar (Müşteri Teminatları, Primler, Kâr ve Zarar) hesabına müşteriler bazında sözleşmeler itibarıyla alacak olarak kaydedilir. Aracı kuruluş tarafından müşteriler için takas kurumuna ödenen opsiyon primleri ise, 1511 Vadeli İşlem ve Opsiyon Sözleşmeleri Takas Merkezleri (Müşteri) hesabı altında sözleşmelerin takasını gerçekleştiren kurumlar veya takas üyesi aracı kuruluş bazında, söz konusu sözleşmeler itibarıyla borç olarak izlenir.
 

b) Opsiyon sözleşmesinde kısa pozisyon alınması durumunda; tahakkuk eden primler, 9102 Kısa Pozisyon Opsiyon Primlerinden Borçlular hesabına sözleşmelerin takasını gerçekleştiren kurumlar veya takas üyesi aracı kuruluş bazında sözleşmeler itibarıyla borç, 9602 Kısa Pozisyon Opsiyon Primlerinden Alacaklılar hesabına müşteriler bazında sözleşmeler itibariyle alacak olarak izlenir. Bu hesaplar, opsiyon primi müşteri tarafından tümüyle tahsil edildiğinde, ters kayıtla kapatılır. Aracı kuruluş tarafından takas kuruluşundan primlerin tahsil edilmesi ancak müşteriye verilmemesi durumunda, 9102 Kısa Pozisyon Opsiyon Primlerinden Borçlular hesabında takas  kurumunun hesabı azaltılarak, aracı kuruluşun hesabı artırılır.
 

Alım veya satım opsiyon sözleşmelerinin müşteri için satılması (yazılması) neticesinde tahsil edilen primler, 1511 Vadeli İşlem ve Opsiyon Sözleşmeleri Takas Merkezleri (Müşteri) hesabına sözleşmelerin takasını gerçekleştiren kurumlar veya takas üyesi aracı kuruluş bazında ve söz konusu sözleşmeler itibarıyla alacak, müşteriye ödenmesi durumunda ise 3230 Vadeli İşlem ve Opsiyon Sözleşmelerinden Alacaklılar (Müşteri Teminatları, Primler, Kâr ve Zarar) hesabına müşteriler bazında sözleşmeler itibarıyla borç yazılır.
 

c) Her iki pozisyonda da sözleşmelerin piyasaya göre değerlemeye tabi tutulması halinde oluşacak farklar, bu maddenin (a) ve (b) bentlerinin ikinci paragraflarında belirtilen hesaplar ile ilişkilendirilir. Vade sonunun gelmesi, opsiyonun kullanılması veya ters işlemle açık pozisyonun kapatılması halinde, bu hesaplardaki tutarlar, müşteriler hesabı ile ilişkilendirilir.
 

Müşterilere ait opsiyon sözleşmeleri için teminat verilmesi
Madde 21 – Müşteri için opsiyon sözleşmesinde pozisyon alınması esnasında, takas kurumuna verilmesi gereken teminatlar, 14 üncü maddede belirtilen şekilde muhasebeleştirilir. Teminatların müşteriden tahsil edilip takas kurumuna ya da takas üyesine tevdi edilmesi, vadenin sona ermesi, sözleşmenin alım ya da satım opsiyonunun kullanılması veya ters işlemle kapatılması halinde, bu hesaplar ters kayıtla kapatılır.

Müşteriler tarafından opsiyon sözleşmelerinde uzun veya kısa pozisyon alınması durumunda verilen nakit teminatlar, 1511 Vadeli İşlem ve Opsiyon Sözleşmeleri Takas Merkezleri (Müşteri) sözleşmelerin takasını gerçekleştiren kurumlar veya takas üyesi aracı kuruluş bazında ve söz konusu sözleşmeler itibarıyla borç olarak izlenir. Bu sözleşmeler için müşterilerden alınan teminatlar, 3230 Vadeli işlem ve Opsiyon Sözleşmelerinden Alacaklılar (Müşteri Teminatları, Primler, Kâr ve Zarar) hesabında müşteriler bazında sözleşmeler itibarıyla alacak olarak izlenir.

Opsiyon sözleşmesinde kısa ya da uzun pozisyon alınması için müşteri tarafından gayrinakdi teminat verilmesi durumunda, 8440 Türev Piyasa Gayrinakdi Teminatları hesabında, teminatların tevdi edildiği yer bazında verilen teminatlar itibarıyla borç ve 8940 Türev Piyasa Gayrinakdi Teminatlardan Alacaklılar hesabına müşteriler bazında verilen teminatlar itibarıyla alacak verilir.

Opsiyon sözleşmeleri nedeniyle, müşteriler tarafından sözleşmenin düzenlendiği döviz cinsi üzerinden verilen teminatlar, 8390 Türev Araçlar Takas Merkezleri (Yabancı Para) hesabında teminatın tevdi edildiği kuruluş bazında alacak, 8890 Türev Araçlar Teminat, Prim, Kâr ve Zarar (Yabancı Para) hesabında müşteri veya portföy bazında sözleşmeler itibarıyla borç olarak izlenir.
 
Portföye ait opsiyon primleri, kâr ve  zararları
Madde 22 –  Aracı kuruluşun kendi portföyüne yaptığı opsiyon sözleşmelerinin alım-satımında, opsiyon primleri ile ortaya çıkan kâr-zararın muhasebeleştirilmesinde aşağıdaki esaslara uyulur:

a) Opsiyon sözleşmesinde uzun pozisyon alınması durumunda; ödenen opsiyon primleri 1510 Vadeli İşlem ve Opsiyon Sözleşmeleri Takas Merkezleri (Portföy) hesabına sözleşmelerin takasını gerçekleştiren kurumlar veya takas üyesi aracı kuruluş bazında sözleşmeler itibarıyla borç verilir. Tahakkuk eden, ancak aracı kuruluş tarafından takas kurumuna ya da takas işlemlerinin devredildiği takas üyesine henüz ödenmeyen opsiyon primleri 9110 Uzun Pozisyon Opsiyon Primlerinden Borçlular hesabına  portföy  hesabı  bazında sözleşmeler itibarıyla borç,  9610  Uzun Pozisyon Opsiyon Primlerinden Alacaklılar hesabında sözleşmelerin takasını gerçekleştiren kurumlar veya takas üyesi aracı kuruluş bazında sözleşmeler itibarıyla alacak olarak izlenir.

 

b) Opsiyon sözleşmelerindeki kısa pozisyon alınması durumunda; alınan primler 1510 Vadeli İşlem ve Opsiyon Sözleşmeleri Takas Merkezleri (Portföy) hesabına sözleşmelerin takasını gerçekleştiren kurumlar veya takas üyesi aracı kuruluş bazında, sözleşmeler itibarıyla alacak olarak izlenir. Tahakkuk eden ancak henüz tahsil edilemeyen opsiyon primleri, 9102 Kısa Pozisyon Opsiyon Primlerinden Borçlular hesabına sözleşmelerin takasını gerçekleştiren kurumlar veya takas üyesi aracı kuruluş bazında sözleşmeler itibarıyla borç, 9602 Kısa Pozisyon Opsiyon Primlerinden Alacaklılar hesabında portföy bazında sözleşmeler itibarıyla alacak olarak izlenir.
 

c) Uzun ya da kısa pozisyon alınması durumunda, söz konusu opsiyon sözleşmelerinin piyasaya göre değerlemeye tabi tutulması halinde oluşan farklar, 1510 Vadeli İşlem ve Opsiyon Sözleşmeleri Takas Merkezleri (Portföy) hesabına sözleşmelerin takasını gerçekleştiren kurumlar veya takas üyesi aracı kuruluş bazında ve sözleşmeler itibarıyla kaydedilir. Değerlemede ortaya çıkan değişiklikler 5370 Türev Piyasa İşlemleri Değerleme Farkları hesabıyla sözleşmeler bazında ilişkilendirilir.
 

Portföye ait opsiyon sözleşmeleri için teminat verilmesi
Madde 23 – Portföy için opsiyon sözleşmelerinde uzun ya da kısa pozisyon alınması durumunda verilen nakit teminatlar, 1510 Vadeli İşlem ve Opsiyon Sözleşmeleri Takas Merkezleri (Portföy) hesabında sözleşmelerin takasını gerçekleştiren kurumlar veya takas üyesi aracı kuruluş bazında sözleşmeler itibarıyla borç olarak izlenir.

Alım veya satım opsiyon sözleşmesinde gerek uzun gerekse kısa pozisyon için gayrinakdi teminat verilmesi durumunda; 8440 Türev Piyasa Gayrinakdi Teminatları hesabında, teminatların tevdi edildiği yer bazında verilen teminatlar itibarıyla borç ve 8940 Türev Piyasa Gayrinakdi Teminatlardan Alacaklılar hesabına portföy bazında verilen teminatlar itibarıyla alacak verilir.

 

Opsiyon sözleşmeleri nedeniyle, sözleşmenin düzenlendiği döviz cinsi üzerinden verilen teminatlar, 8390 Türev Araçlar Takas Merkezleri (Yabancı Para) hesabında teminatın tevdi edildiği kuruluş bazında alacak, 8890 Türev Araçlar Teminat, Prim, Kâr ve Zarar (Yabancı Para) hesabında portföy bazında sözleşmeler itibarıyla borç olarak izlenir.
 
Müşteriye ait diğer gelir ve giderler
Madde 24 – Müşteriye ait hesaplarda bulunan teminat tutarı üzerinden hesaplanan faiz gelirleri ile gayrinakdi teminatlar üzerinden elde edilen temettü ve benzeri diğer gelirler, 3230 Vadeli işlem ve Opsiyon Sözleşmelerinden Alacaklılar (Müşteri Teminatları, Primler, Kâr ve Zarar) hesabına alacak kayıt olarak verilir.

Müşteriye ait hesaplarda, teminat tamamlama çağrısı sonrasında tahakkuk eden gecikme faizi ile türev işlemler nedeniyle oluşabilecek her türlü komisyon gideri, 3230 Vadeli İşlem ve Opsiyon Sözleşmelerinden Alacaklılar (Müşteri Teminatları, Primler, Kâr ve Zarar) hesabına, borç kayıt vermek suretiyle muhasebeleştirilir. Türev araca konu varlığın Kurul ya da ilgili borsa tarafından uygun görülen bir saklama kuruluşu ya da depoda muhafaza edilmesinden doğacak depolama gideri ise, müşteriler hesabıyla doğrudan ilişkilendirilir.
 
Portföy teminatlı hesaplar
Madde 25 – Takas kuruluşunun portföy teminatlandırma yoluyla daha düşük teminat ayrılmasına imkan verdiği hesaplar "portföy teminatlı hesaplar"dır. Teminatların takas kuruluşuna bu çerçevede bir grup sözleşme için toplu olarak verilmesi durumunda, teminatlar hesapta bulunan sözleşmeler itibarıyla, varsa takas kuruluşunun öngördüğü oranda, yoksa sözleşme tutarlarının ağırlıklarıyla orantılı olarak pay edilir. Portföy teminatlı hesaplarda bulunan sözleşmeler ayrı ayrı piyasaya göre değerlemeye tabi tutulur. Bu değerleme sonucunda bulunan farklar, gruba dahil sözleşmelerde ortaya çıkan teminat eksikliğini giderecek şekilde, portföy teminatlı hesabın amacına uygun olarak sözleşmeler arasında aktarılabilir.

​

Yabancı para cinsinden düzenlenen sözleşmelere ilişkin özel hükümler
Madde 26 – Müşterilere ait yabancı para cinsinden düzenlenen türev araçlarla ilgili olarak yabancı para cinsinden tahsil edilen veya ödenen primler, gerçekleşen değerleme farkları, alınan faizler, bu işlemler ile ilgili olarak tahakkuk eden komisyon ve benzeri giderler, yabancı para cinsinden ödenen teminatlar 8390 Türev Araçlar Takas Merkezleri (Yabancı Para) hesabında söz konusu varlıkların bulunduğu takas kurumu veya takas üyesi aracı kuruluş bazında sözleşmeler itibarıyla ve 8890 Türev Araçlar Teminat, Prim, Kâr ve Zarar (Yabancı Para) hesabında ilgili müşteri bazında, sözleşmeler itibarıyla yabancı para cinsinden Türk Lirası işlemler için Tebliğde belirtilen hususlar çerçevesinde izlenir. Yabancı para üzerinden düzenlenmiş türev araçların izlenmesinde, Türk Lirası üzerinden düzenlenenlerde kullanılması öngörülen hesaplar kullanılmaz.

Portföy için gerçekleştirilen yabancı para üzerinden düzenlenmiş türev araçlara ilişkin hareketler bu maddenin birinci fıkrasında belirtilen hesaplarda yabancı para cinsinden ayrıca izlenir.
 
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
Fiziki Teslimata İlişkin Özel Hükümler
 
Genel esaslar
Madde 27 – Aracı  kuruluşlar tarafından, gerek müşteriye gerekse kendi portföylerine ait türev işlemlerde, vadeli işlem sözleşmesinin vade sonuna kadar tutulması veya opsiyon sözleşmelerinde alım ya da satım opsiyonunun kullanılması ve her iki sözleşme için de konu teşkil eden varlığın fiziki teslimatının geçerli olması durumunda; karşılıklı yükümlülüklerin bildirimi, tahsisi de dahil olmak üzere fiziki teslimat kapsamındaki bütün işlemler, ilgili borsa, piyasa ve/veya takas kurumunun düzenlemeleri çerçevesinde gerçekleştirilir. Ancak, her durumda, aracı kuruluşların fiziki teslimat işlemleri ile bu işlemlerin muhasebede izlenmesinde, bu Tebliğde öngörülen asgari hususlara ve ilgili mevzuat hükümlerine uyulması zorunludur.
 
Teslim taleplerinin müşterilere tahsisi
Madde 28 – Vadeli işlem sözleşmesinin vade sonuna kadar tutulması veya opsiyon sözleşmelerinde alım ya da satım opsiyonunun kullanılması ve her iki sözleşmede de konu teşkil eden varlığın fiziki teslimatının geçerli olması durumunda; takas kuruluşundan gelen teslim taleplerinin açık pozisyona sahip müşterilere dağılımı, en eski açık pozisyondan başlamak üzere veya hesaplar arasında tesadüfi seçim suretiyle ilgili aracı kuruluş tarafından yapılır. Aracı kuruluşlar bu iki yöntemden hangisini kullanacağını takas kuruluşuna bildirmek zorundadır.

Müşterilere tahsis gerçekleştikten sonra, aracı kuruluş bu durumu müşterilerine aynı gün içinde yazılı olarak bildirir.
 
Standart varlıkların izlenmesi
Madde 29 – Türev araçların dayanağını oluşturan ve türev araçlardan doğan yükümlülükleri karşılamak için teslim edilebilir nitelikte olan, sermaye piyasası araçları hariç aracı kuruluşların kendi portföylerine ait altın, kıymetli maden ve diğer varlıklar veya bu varlıkları temsil eden belgeler 1750 Türev Araca Konu Standart Varlıklar hesabında varlıkların cinsi itibarıyla izlenir.
 

Birinci fıkrada tanımlanan varlıklardan müşteriye ait olup da teminat amacıyla tutulmayanlar ve portföye ait varlıklar nominal bedel veya ölçü birimi üzerinden, 8420 Türev Araçlara Konu Standart Varlıklar hesabında varlıkların bulunduğu yer bazında varlıklar itibarıyla borç olarak, 8920 Türev Araçlara Konu Standart Varlıklardan Alacaklılar hesabında, varlıkların ait olduğu müşteriler bazında varlıklar itibarıyla alacak olarak izlenir. Bu hesaplarda varlıklar takas kurumunun belirlediği standart ölçü birimi dikkate alınarak izlenir.

​

Aracı kuruluşlar, söz konusu varlıklardaki hareketleri ayrı bir "stok takip defteri"nde izleyebilirler. Bu durumda ikinci fıkradaki kayıtlar yapılmayabilir. Stok takip defterinin 213 sayılı Vergi Usul Kanununda yevmiye defteri için öngörülen şekilde tasdik ettirilmesi ve düzenlenmesi zorunludur. Bu defterde, gerek emanet olarak, gerekse teminat olarak aracı kuruluşa teslim edilen varlıklar ile aracı kuruluşa ait olan varlıklar cinsleri itibarıyla, giriş ve çıkış tarihi, varlığın miktarı, teslim eden veya alanın kimliğine ait bilgiler bulunacak şekilde izlenir.
 
Teslimata İlişkin Hükümler
Madde 30 – Vadeli işlemler ve opsiyon sözleşmeleri çerçevesinde, sözleşmeye konu varlıkların teslim alınması, teslim edilmesi, alınması veya satılması işlemlerinde ilgili takas kurumu tarafından belirlenen prosedürüne uyulur.

Gerek emanet, gerekse teminat olarak aracı kuruluşa müşteriler tarafından veya müşteriler adına sermaye piyasası araçları hariç diğer teslim edilebilir varlık teslim edilmesi durumunda, "standart varlık girişi fişi", bu varlıkların müşteriye veya müşteri adına üçüncü kişilere teslim edilmesi halinde ise "standart varlık çıkış fişi" düzenlenir. Bu fişlerde ilgili standart varlığın niteliği, miktarı, alan veya verenin imzası, sıra numarası, varlığın teminat veya emanet olarak alındığı bilgileri bulunur. Fişler, aracı kuruluşun yetkilileri ve müşteri tarafından imzalanır ve bir örneği müşteriye verilir.

Türev araçlara konu varlıkların müşteriler tarafından bu sözleşmeler çerçevesinde teslim edilmesi ve teslim alınması nedeniyle oluşan nakit hareketleri müşteriler hesabı ile ilişkilendirilir.
 
BEŞİNCİ BÖLÜM
Düzenlenecek Belge ve Raporlar
 
Türev piyasalar teminat durumu raporu
Madde 31 – Aracı kuruluşlar, müşterilerine ve kendi portföylerine ait açık pozisyonlar için ödenmesi gereken teminatları izlemek amacıyla, örneği Ek/4 te yer alan "Türev Piyasalar Teminat Durumu Raporu"nu gün sonlarında düzenlerler.

Türev Piyasalar Teminat Durumu Raporunda, açık pozisyonlar için takas kurumları tarafından istenen nakit teminat tutarı dikkate alınarak, müşterinin yatırması gereken teminat hesaplanır. Müşteri tarafından yatırılan döviz, altın külçe ve menkul kıymet dahil gayrinakdi teminatlar, takas kurumunun belirlediği esaslar dahilinde, belli bir oran ya da fiyat üzerinden nakde çevrilir. Takas kurumunun böyle bir oran tespit etmemiş olduğu durumlarda, borsada işlem gören menkul kıymet ve altın külçe teminatlar ilgili borsalarda son işlem gününde gerçekleşen ağırlıklı ortalama fiyat üzerinden, dövizler ise Merkez Bankası döviz alış kurundan Türk Lirasına çevrilir. Takas kurumu tarafından kabul edilmeyen teminatlar bu raporda teminat olarak hesaplamaya dahil edilmez.

Türev Piyasalar Teminat Durumu Raporu, açık pozisyonun taşındığı her gün itibarıyla düzenlenir.
 
Pozisyon limit aşımı raporu
Madde 32 – Aracı kuruluşlar, müşteri ve aracı kuruluş bazında, taşınan açık pozisyonları izlemek amacıyla, örneği Ek/5 te yer alan "Pozisyon Limit Aşımı Raporu"nu gün sonlarında düzenlerler.

Pozisyon Limit Aşımı Raporu, global hesap müşterileri hariç her bir müşteri hesabı için ayrı ayrı hazırlanır. Bu formda, hesaplarda yer alan vadeli işlem ve opsiyon sözleşmelerinin işlem gördüğü ilgili borsalarca tespit edilmiş limitler referans alınarak, aracı kuruluşun ve müşterilerin sahip olduğu açık pozisyonlar değerlendirilir. Bu değerlendirmede, türev araç türleri ve sözleşmeler itibarıyla, hesap sahibinin uzun ve kısa pozisyon aldığı sözleşme adedi ile bunların toplam piyasa değerlerinin, ilgili borsaların pozisyon limitlerini aşıp aşmadığı hakkında bilgilere yer verilir.

​

Pozisyon Limit Aşımı Raporu, açık pozisyonun taşındığı her gün itibarıyla düzenlenir.
 
Türev piyasalar hesap ekstresi
Madde 33 – Aracı kuruluşlar müşterilerine örneği Ek/6 da yer alan ve bir takvim ayı içinde ilgili hesaba yapılan vadeli işlem ve opsiyon sözleşmeleri alış ve satışını gösteren "Türev Piyasalar Hesap Ekstresi"ni göndermek zorundadır. Bu ekstre, müşterinin o ay içinde yapmış olduğu tüm alım satım işlemlerinin nominal değerleri üzerinden izlenmesini sağlayacak şekilde hazırlanır. Her sözleşmeye ait işlemler kendi arasında sıralamaya tabi tutulur.

(Değişik: Seri: V, No: 108 sayılı Tebliğ ile)(*) Türev piyasalar hesap ekstresi, aylık dönemler itibariyle ilgili dönemi izleyen 7 gün içinde müşterilere gönderilir.
 

(*) 33 üncü maddenin ikinci fıkrası daha önce 2/8/2007 tarihli ve 26601 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Seri: V, No: 95 sayılı Tebliğ ile değiştirilmiştir.

Türev piyasalar açık pozisyon raporu
Madde 34 – (Değişik birinci fıkra: Seri: V, No: 108 sayılı Tebliğ ile) Aracı kuruluşlar, bir örneği Ek/7 de yer alan "Türev Piyasalar Açık Pozisyon Raporu"nu ay sonları itibarıyla düzenleyip ayın bitimini izleyen 7 gün içinde müşterilerine gönderirler.

Bu raporda, asgari olarak, ay sonu itibarıyla müşteriye ait açık kısa ve uzun pozisyonların tutarı, sözleşmenin tanımı, vadeli sözleşmelerde alım-satım fiyatı, opsiyon primi, opsiyonun türü ile kullanım fiyatı, teminat durumu ve diğer bilgiler her bir sözleşme bazında raporlanır.
 
Türev piyasalar müşteri kâr zarar raporu
Madde 35 – (Değişik birinci fıkra: Seri: V, No: 108 sayılı Tebliğ ile) Aracı kuruluşlar, bir örneği Ek/8 de yer alan "Türev Piyasalar Müşteri Kâr Zarar Raporu"nu aylık dönemler itibarıyla düzenleyip, ayın bitimini izleyen 7 gün içinde müşterilerine gönderirler.
 

Bu raporda, gerek açık, gerekse ay içinde kapanmış olan sözleşmeler nedeniyle müşterilerin elde ettikleri kâr ve zarar ile bu sözleşmelerin alım satımından doğan giderlere ve teminat olarak tutulan varlıklardan elde edilen faizlere yer verilir.

Sözleşmeye konu varlığı teslim alma veya teslim etme suretiyle kapatılan sözleşmelerde kâr ve zararın hesaplanmasında takas kurumunun mahsuplaşmaya esas aldığı fiyat, böyle bir fiyatın olmaması durumunda ise piyasa fiyatı dikkate alınır. Müşterinin gerek sözleşmelerin alım satımı, gerekse sözleşmeye konu varlıkların teslimi ile ilgili olarak ödemek zorunda olduğu komisyon ve diğer giderler bir zarar unsuru olarak dikkate alınır. Yabancı para cinsinden ifade edilen gelir ve giderler, hem yabancı para olarak, hem de raporun düzenleme tarihi itibarıyla geçerli kurlar üzerinden Türk Lirasına çevrilmiş haliyle gösterilir.

Opsiyon sözleşmeleri ile ilgili primler, piyasaya göre değerleme hariç, bir kâr zarar unsuru olarak dikkate alınmaz.
 
Türev piyasalar gayrinakdi teminatlar raporu
Madde 36 – (Değişik birinci fıkra: Seri: V, No: 108 sayılı Tebliğ ile) Aracı kuruluşlar, bir örneği Ek/9 da yer alan "Türev Piyasalar Gayrinakdi Teminatlar Raporu"nu aylık dönemler itibarıyla düzenleyip, ayın bitimini izleyen 7 gün içinde müşterilerine gönderirler.
 

Türev piyasalarda teminat olarak kullanılmak üzere müşteriler tarafından aracı kuruluşlara tevdi edilen gayrinakdi teminatların cinsi ile bu teminatlarda dönem içinde meydana gelen hareketlere ilişkin bilgiler bu raporda yer alır.
 
Türev araçlara konu standart varlıklar ekstresi
Madde 37 – (Değişik birinci fıkra: Seri: V, No: 108 sayılı Tebliğ ile) Aracı kuruluşlar, bir örneği Ek/10 da yer alan "Türev Araçlara Konu Standart Varlıklar Ekstresi"ni aylık dönemler itibarıyla düzenleyip, ayın bitimini izleyen 7 gün içinde müşterilerine gönderirler.
 

Bu ekstrede, türev araca konu teşkil eden standart varlıkların spesifikasyonları, fiziki teslimat durumları ile bu varlıklarda yatırıldıkları saklama merkezi ya da depolar itibarıyla dönem içinde meydana gelen hareketlere ilişkin bilgilere yer verilir.
 
Türev araçlar nakit hareketleri ektresi
Madde 38 – (Değişik birinci fıkra: Seri: V, No: 108 sayılı Tebliğ ile) Aracı kuruluşlar, bir örneği Ek/11 de yer alan "Türev Araçlar Nakit Hareketleri Ektresi"ni aylık dönemler itibarıyla düzenleyip ayın bitimini izleyen 7 gün içinde müşterilerine gönderirler.

Bu ekstrede esas itibarıyla 3230 Vadeli İşlem ve Opsiyon Sözleşmelerinden Alacaklılar (Müşteri Teminatları, Primler, Kâr ve Zarar) hesabı ile yabancı para üzerinden düzenlenen sözleşmelerde 8890 Türev Araçlar Teminat, Prim, Kâr ve Zarar (Yabancı Para) hesabındaki hareketlere yer verilir. Bu çerçevede, yatırılan ve çekilen teminatlar, sözleşmelerin piyasaya göre değerlemeye tabi tutulması sonucu oluşan hareketler, alınan ve ödenen primler, komisyon ve benzeri giderler bu ekstrede yer alır. Bu ekstrenin altına, opsiyon alım ve satımı (yazma) nedeniyle oluşan, ancak tahsil veya tediyeye konu olmaması nedeniyle henüz bu hesapla ilişkilendirilmemiş kısa ve uzun pozisyon opsiyon primleri bilgilerine sözleşmeler itibarıyla yer verilir.
 
ALTINCI BÖLÜM
Çeşitli Hükümler
 
Belgelerin düzenlenmesi, muhafazası ve bildirim
Madde 39 – Bu Tebliğde düzenlenmesi öngörülen raporlar, ekstre ve formlar, belirtilen bilgileri taşımaları, müşteriler tarafından anlaşılır olması için gerekli açıklamaların yapılmış  olması kaydıyla serbestçe düzenlenebilir. Bu belgelere müteselsil sıra numarası verilir. Herhangi bir nedenle sıra numarası atlanmış belgeler iptal edilerek saklanır. Belgelerin düzenlenmesinde talimatı veren ve alan taraflar belirtilir. Bu belgeler aracı kuruluşların yetkilileri tarafından imzalanır. Bu Tebliğin ekinde yer alan raporlar, ekstreler ve formlar aksi belirtilmedikçe, tüm açık pozisyon taşıyan müşterileri kapsayacak şekilde düzenlenir. Bilgi bulunmayan rapor ve ekstreler düzenlenmeyebilir.

Müşterilere gönderilenler dahil raporların, ekstrelerin ve formların bir örneği, aracı kuruluş nezdinde muhafaza edilir. Raporların müşteriye elden teslim edilmesi durumunda, ilgili raporun müşteri tarafından teslim alındığı tarihi içerecek şekilde imzalanmış bir nüshası, aracı kuruluş tarafından dosyalanarak muhafaza edilir. Bu Tebliğin ekinde yer alan belgelerin saklanmasında, 31/1/1992 tarihli ve 21128 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Seri: V, No: 6 sayılı "Aracılık Faaliyetinde Belge ve Kayıt Düzeni Hakkında Tebliğ"in 4 üncü maddesindeki hükümlere uyulur.

(Değişik: Seri: V, No: 108 sayılı Tebliğ ile) Müşterilere gönderilmesi zorunlu tutulan belgelerin, ay sonunu izleyen 7 gün içinde müşterilerin adreslerine taahhütlü olarak gönderilmesi esastır. Ancak anılan belgeler müşterinin yazılı talebi üzerine; müşteri tarafından beyan edilecek elektronik posta adresine aynı süre içinde elektronik ortamda gönderilebilir ya da 7/9/2000 tarihli ve 24163 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Seri: V, No: 46 sayılı "Aracılık Faaliyetleri ve Aracı Kuruluşlara İlişkin Esaslar Hakkında Tebliğ"in 53/A maddesi çerçevesinde, müşterilerinden elektronik ortamda emir kabul eden aracı kurumlar tarafından müşterilerin ekstrelerine elektronik ortamda erişimine imkân sağlanabilir. Hesap ekstresinin elektronik ortamda gönderildiğine veya ekstreye erişim sağlandığına ilişkin ispat yükü aracı kuruluşa aittir. Rapor ve ekstre gönderilmemesi hususunda münhasıran sözleşme imzalanan müşterilerin hesaplarına ilişkin raporlar ve ekstreler ile bilgi ihtiva etmeyen raporlar ve ekstreler gönderilmeyebilir.
 
Global hesaplara ilişkin özel hükümler
Madde 40 – Birden çok müşteriye ait olan veya başka bir aracı kuruluşun birden çok müşterisinin işlemlerini takip etmek amacıyla açılan hesaplar global hesaplardır. Bu hesaplarda, müşterilerin toplam yükümlülük ve varlıkları ayrı ayrı takip edilir; yükümlülüğü bulunan müşterilerin yükümlülükleri, diğer müşterilerin varlıkları ile mahsup edilemez; bir müşterinin açık pozisyonu başka bir müşterinin işlemi ile kapatılamaz.

​

Global hesap taşıyan aracı kuruluşlar gün sonu itibarıyla hesap sahibi aracı kuruluş ile hesabın içeriğine, varlık ve yükümlülüklere ilişkin yazılı şekilde mutabık kalmak zorundadır. Mutabakat belgeleri bu Tebliğde belirtilen şekilde saklanır.
 
Muhasebe standartlarına uyum
Madde 41 – Türev araçların değerlemesinde ve mali tablolara yansıtılmasında, Kurulun vadeli işlem ve opsiyon sözleşmelerinin değerlemesi ile ilgili muhasebe standartlarının belirtildiği düzenlemelere  uyulur. Bu çerçevede, izlenen tutarlar, korunma ya da spekülatif amaçla olmalarına bağlı olarak, değerleme gününde bu Tebliğde ve Kurulun "Vadeli İşlem ve Opsiyon Sözleşmelerinin Muhasebesine İlişkin İlke ve Kurallar Hakkında Tebliğ"inde belirtilen esaslar dahilinde ilgili hesaplara aktarılır.
 
Hesap mutabakatları
Madde 42 – Aracı kuruluşlar, açık pozisyon taşıdıkları her gün itibarıyla açık pozisyonların tutarı ve niteliği ile ilgili olarak takas kurumu ile mutabakata varmak ve takas kurumu tarafından üretilen belgeleri düzenli bir şekilde saklamak zorundadır.
 

Türev araçlar nedeniyle müşteriler tarafından teminat veya emanet olarak verilmiş varlıklardan umumi depo ve saklama kuruluşlarında bulunanların hareket ve tutarlarının her hareket bazında ve periyodik olarak izlenmesi, varlıkların tutulduğu kuruluşlar ile mutabakata varılması ve ilgili belgelerin tasnifli bir şekilde saklanması zorunludur.
 
Gerekli muhasebe bilgi sistemleri
Madde 43 – Aracı kuruluşların muhasebe bilgi sistemlerinin, işlemlerin bu Tebliğde belirtilen şekilde izlenmesini sağlamanın yanında aşağıdaki fonksiyonları yerine getirebilecek şekilde yapılandırılması zorunludur:

a) Tebliğde öngörülen raporlar, ekstreler ve formlar,
b) Müşteri teminat durumu: açık pozisyon taşıyan her hesap için belirli bir günde yatırılması gerekli teminatlar ile takas kurumu tarafından teminat olarak kabul edilen varlıkların toplamı, bunlar arasındaki fark,
c) Müşteri teslimat durumu: Açık pozisyon taşıyan her müşteri için teslim edilecek varlıklar ile bunların aracı kurumda mevcudiyeti,
d) Müşteriler kâr zarar durumu: Her ay itibarıyla hesaplanan kâr zararı tüm müşteriler bazında dökümü, bir müşterinin geçmiş aylar kâr ve zararı,
e) İşlem hacmi durumu: Belirli bir sözleşmede müşterilerin yapmış oldukları işlem hacmine göre sıralanması,
f) Açık pozisyon durumu: Belirli bir sözleşmede müşterilerin açık pozisyon durumuna göre sıralanması.
 

Bankaların muafiyetleri ve yükümlülükleri
Madde 44 –  Özel mevzuatlarında bu Tebliğde tanımlanan işlemlerin izlenmesine ilişkin düzenlemeler bulunan bankalar, türev araçların alım-satımına aracılık faaliyetleri ile ilgili olarak bu Tebliğde belirtilen ana hesap numaralarını kullanmayabilirler. Ancak, bankalar türev araçların alım-satımına aracılıktan kaynaklanan işlemlerini alt hesaplarda bu Tebliğde düzenlenen ayrıntıda izlemek, belirtilen rapor, belge ve ekstreleri düzenlemek, bunlardan Kurula, ilgili borsaya ve müşterilere  gönderilmesi öngörülenleri belirtilen sürede göndermek ve saklanması öngörülen belgeleri belirtilen şartlarda muhafaza etmekle yükümlüdürler.
 
Diğer hükümler
Madde 45 – Bu Tebliğde hüküm bulunmayan hallerde 31/1/1992 tarihli ve 21128 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Seri: V, No: 6 sayılı "Aracılık Faaliyetinde Belge ve Kayıt Düzeni Hakkında Tebliğ" hükümleri uygulanır.

​

Yürürlük
Madde 46 – Bu Tebliğ yayımı tarihinde yürürlüğe girer.
 
Yürütme
Madde 47 – Bu Tebliğ hükümlerini Sermaye Piyasası Kurulu yürütür.
 

Ekler için tıklayınız.

​